Skalniok z Zubrzycy GórnejBicie oleju
Wyrabianie, czyli bicie oleju z siemienia lnianego odbywało się w zimie, przed okresem wielkiego postu. Olej lniany stanowił jedyną omaste, czyli tłuszcz w czasie postu. Odbywało się to w olejarni, która składa się ze stęp do tłuczenia siemienia oraz wybijaca, czyli prasy do wyciskania oleju z rozdrobnionej masy. Stępa to drewniana kłoda z otworami, gdzie wsypywano siemię lniane, i do której wchodziły stępory umocowane na bicach. Człowiek wprawiał stępory w ruch deptając bice stopą dla lepszego ubijania i rozdrobnienia siemienia na masę, czyli mączkę. Mączkę mieszało się z niewielką ilością wody i podgrzewano na kamiennym piecyku w specjalnym kociołku. Po podgrzewaniu wyjmowało się ją i zawijało w płatki, czyli kawałki sukna przetykane włosiem z krowiego ogona. Tak przygotowaną masę wkładano do prasy wybijaca, celem wyciśnięcia oleju. Zasadniczą częścią wybijaca była lisica z kanalikiem odprowadzającym na zewnątrz wyciskany olej za pomocą wbijanych klinów. W miarę ich wbijania za pośrednictwem błazka naciskano na klatek. Pod takim naciskiem z otworu kanalika na zewnątrz lisicy spływał olej do podstawionego naczynia. Wbijanie klinów odbywało się za pomocą drewnianych młotów, czyli taranów, do których trzeba było trzech mocnych mężczyzn. Przy każdym uderzeniu olejarnia się trzęsła, a odgłos rozchodził się po całej wsi. Wybijanie oleju, przy którym odbywały się śpiewy, było formą zabawy dla wielu mieszkańców wsi. Była to też forma życia towarzyskiego. Proces wyrabiania oleju został przedstawiony w programie Bicie oleju przez zespół „Skalniok” z Zubrzycy Górnej.
Podziękowania dla Muzeum – Orawskiego Parku Etnograficznego w Zubrzycy Górnej, w szczególności dla Dyrektor Marii Dominiki Wachałowicz-Kiersztyn, za udostępnienie obiektu do rejestracji programu.
Informacje o zespole
Zespół powstał w Zubrzycy Górnej, a nazwę „Skalniok” przyjął w 1994 roku. Formowanie zespołu trwało na przełomie lat 80-tych i 90-tych, a początkowo występował on bez nazwy. Wielu członków, w tym założycieli, wywodziło się z działającego wcześniej w Zubrzycy Górnej zespołu prowadzonego przez leśniczego inżyniera Stanisława Wałacha, który w 1974 roku otrzymał nagrodę im. O. Kolberga. Tradycje zespołu są więc bardzo bogate i sięgają lat 60-tych XX wieku. Zespół prezentuje folklor orawski, w szczególności zubrzycki, który jest żywy i naturalny, bez stylizacji oraz naleciałości zewnętrznych. „Skalniok” przedstawia w czasie występów tańce i śpiewy zubrzyckie, m.in.:. Corno wrona, Polka, Krzyzowa polka, Gembusia, Stołkowy, Taniec Piekielnicki. Przedstawiane są również krótkie inscenizacje teatralne i programy prezentowane w plenerze, m.in: Skubarki, Kolyndowanie, Kisynie kapusty, Pasiynie krow, Rafanie lnu, Bicie łolyju, Zbiyrki, Zbiyranie borowek. Zespół „Skalniok” jest grupą amatorską, skupiającą starsze i młodsze pokolenia, które nadal kontynuują dawne zwyczaje. Zespół uczestniczy w wielu wydarzeniach, m.in.: Cepeliada w Krakowie; Tydzień Kultury Beskidzkiej w Żywcu; Przepatrzowiny w Czarnym Dunajcu; Babiogórska Jesień w Zawoi; Lato w Dolinie Kamionki; Święto Pasterskie w Lipnicy Wielkiej. Bierze udział także w corocznych uroczystościach gminnych w Jabłonce i imprezach folklorystycznych w Skansenie w Zubrzycy Górnej, występował też kilkakrotnie na Słowacji.
Kierownikiem zespołu jest Helena Kowalczyk. Opieka choreograficzna Józef Moniak.
